متدهای متافیزیکی فراموش شده در مدیریت بحران دریاچه ارومیه

بسمه تعالی

متدهای متافیزیکی فراموش شده در مدیریت بحران دریاچه ارومیه

زین العابدین زینالپور فتاحی

مقدمه

        تاثیر افعال و کنش های بشر بر عالم هستی و واکنش های جهان بر کنش های ما جزو انکار ناپذیرترین و واضحات مفاهیم عالیه اسلامی است که در آموزه های دینی ما مسلمانان خصوصاً در قرآن کریم به آن به صراحت پرداخته شده است. پر واضح است که انسان به عنوان موجودی فاعل و مصدر افعال متکثر بر محیط اطراف خود تاثیر می گذارد. و جهان از این افعال متاثر می گردد و واکنش نشان می دهد. هر چند نوع رابطه یا کیفیت و تفصیل آن بر آدمی – با این مقدار از معرفت بشری - واضح نیست اما اصل موضوع را نمی توان انکار کرد. هر انسان دارای ایدئولوژی اسلامی می داند که جهان، هوشمند و زنده است و مانند موجودی با شعور عکس العمل در خور آن عمل از خود ساطع می کند.یسبح لله ما فی السموات والارض). خالق هستی برای نظام آفرینش قوانینی را وضع کرده و نظام خلقت را بر اساس و مبنای آنها استوار ساخته است. یکی از این قوانین، قانون عمل و عکس العمل است. همان که دانشمند معروف یعنی نیوتن در قانون سوم خود بدان اشاره کرده و همگان بر آن صحه گذارده اند.

این جهان کوه است و فعل ما ندا- باز آید سوی ما از کُه صدا

پس آدمی چه دارای تفکرات مادی باشد و چه اندیشه های متافیزیکی والهی، اذعان دارد که در عالم هستی کنش های او واکنش هایی به دنبال دارد. پس تاثیر افعال انسان بر محیط اطراف او قابل انکار نیست. به واقع هر عمل انسان مکافات متناسب با خود را دارد . اعمال نیک پاداش خوب و اعمال بد جزای بد به دنبال خواهد داشت.(جزاء السیئه السیئه).

دهقان سالخورده چه خوش گفت با پسر- ای نور چشم من بجز از کشته ندروی

اگر بار خار است خود کشته ای-  اگر پرنیان است خود رشته ای

بحث

سوال مهم در این مقال این است که سهم تاثیر و کنش های اعمال منفی ما انسانها یا همان معاصی ما در ایجاد و ادامه بحران خشک شدن دریاچه ارومیه چه میزان است؟ آیا قبول داریم که ما انسانهای همسایه این دریاچه در آنچه امروز بر سر آن آمده است نقش داشته و داریم؟ آیا می توان منکر موضوع ارتباط و پیوند میان معاصی مردم با خشکی دریاچه ارومیه شد؟ آیا برای حل این مشکل راهکار مشخص با استفاده از آموزه های دینی ارائه شده است؟

تاکنون علل متنوع و فراوانی در باب خشک شدن دریاچه ارومیه مطرح شده و تبیین گردیده است. ایجاد میان گذر دریاچه ارومیه، ایجاد سدها، مصرف بی رویه آب کشاورزی ، گرم شدن هوا، خشکسالی بیش از ده سال اخیرو غیره از جمله این عوامل بر شمرده شده است. لکن آنچه در این میان هرگز طرح و بحث نمی شود نقش و تاثیر رفتارهای گناه آلود در جامعه اسلامی توسط برخی از انسانهاست. از نظرگاه ایدئولوژی اسلامی و آموزه های مترقی آن برخی عوامل متافیزیکی منبعث از کنش های منفی ما در بروز این بحران نقش انکارناپذیری دارند.

برای اثبات این مدعا استناد به آیات مقدس قرآن، که سند خدشه ناپذیر و متقن الهی است –که در جای خود اثبات شده است- مورد عنایت است. قرآن در موارد متنوعی بر پیوند و ارتباط عمل گناه انسان و بروز گرفتاری ها و عذاب ها و سختی ها و تغییر نعمت ها صحه گذاره و بر آن تاکید می کند.

همه به نیکی می دانیم که خشکسالی و کمبود آب یک حقیقت و عامل بسیار مهم و بلکه اساسی خشکی دریاچه ارومیه است. زیرا بقیه عوامل کم و بیش در سالیان قبل نیز بوده اند ولی دریاچه هم به حیات خود ادامه می داد. نمونه هایی از این دست که در آیات نورانی الهی بیان شده است ذکر می شود.

1-      سوره روم، آیه 41 : ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس. در خشکی و دریا به سبب اعمال زشتی که مردم به دست خود مرتکب شدند فساد و تباهی(خشکسالی و بلایا) نمودار شده است تا خدا کیفر برخی از آنچه انجام داده اند را به آنان بچشاند تا بر گردند».

2-      سوره اعراف، آیه 96: و لو ان اهل القری امنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض و لکن کذبوا. و اگر اهل شهرها و آبادی ها ایمان می آوردند و پرهیزگاری پیشه می کردند یقیناً درهای برکاتی از آسمان و زمین بر آنها می گشودیم ولی تکذیب کردند ما هم آنان را به کیفر اعمالی که همواره مرتکب می شدند گرفتیم».

3-      سوره مبارکه هود، آیه 52: استغفروا ربکم ثم توبوا الیه یرسل السماء علیکم مدراراً. استغفار کنید پروردگارتان را پس به سوی او توبه کنید باران را بر شما می فرستد». مفهوم مخالف این آیه این است که اگر توبه نکنید و به گناه خود ادامه دهید بارانی بر شما نخواهد بارید.

4-      سوره شوری ، آیه 3: و ما اصابکم من مصیبه فبما کسبت ایدیکم و یعفوا عن کثیر. هر مصیبتی بر شما برسد پس به سبب دستاورد شماست و بسیاری از خطاهای شما را می بخشد». آیه به صراحت تمام رابطه علی و معلولی اتفاقات و حوادث پیرامون انسان با رفتارها و کنش های او را بیان می دارد.

در معارف اهل بیت علیهم السلام هم به ارتباط میان عمل و برخی جزاها از قبیل ارتباط بین گناهان و نیامدن باران و خشکسالی اشاره شده است.

امام باقر علیه السلام فرموده اند : هیچ سالی کم باران تر از سال دیگر نیست و خدا باران را به جایی که خواهد می فرستد. چون مردمی مرتکب گناهان شوند خدای عزوجل بارانی را که در آن سال برای آنان مقدر فرموده اند از آنها بگرداند و آن را برای دیگرانی که گناه نکرده اند می فرستد . اما اگر منطقه ای یافت نشد که اهل آن با تقوا باشد خداوند باران را به سوی بیابانها  و دریاها و کوه ها می فرستد.(کافی/ج1/ص272) و باز فرموده اند: از گناهانی که مانع نزول باران است کم فروشی است که امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: رسول خدا (ص) فرموده است : هر زمانی که فروشندگان در یک منطقه کم فروشی کنند خداوند اهل آنجا را با خشکسالی و کمبود نعمت عذاب می کند . (تحف العقول/ص51).

شیخ عباس قمی در کتاب معروف مفاتیح الجنان در بخشی از دعای شب عرفه آورده است : . واغفر لی الذنوب التی تحبس القطر السماء» خدایا ببخش بر من گناهانی را که مانع ریزش باران از آسمان می شود .امام صادق علیه السلام می فرماید: اذا جار الحکام فی القضاء امسک القطر من السماء. هرگاه زمامداران و حاکمان قضاوت (قضات) در دادرسی ستم کنند باران از آسمان قطع می شود. (من لا یحضره الفقیه/ج 1/ ص524). علی علیه السلام در نهج البلاغه خطبه 114 می فرماید : . بار خدایا ما را بر اعمالمان مواخذه نفرمایی و به گناهانمان مگیری . رحمت خود را با ابرهای بارنده ات و بهار پر بارانت و روییدنیهای شادی فزایت بر ما ارزانی دار. از تو بارانی درشت و تند بار می خواهیم تا آنها را که مرده اند زنده سازی و آنچه را که از دست رفته است تدارک فرمایی». امام سجاد علیه السلام برخی از گناهانی را که مانع باریدن باران می شود بیان می دارد.

جور و ستم حاکمان و قضات؛ 2- شهادت نا حق دادن 3- کتمان نمودن شهادت 4-  زکات ندادن و قرض ندادن 5- ستم بر یتیمان و بیوه ن 6- بی رحمی به فقرا 6- دست خالی رد کردن سائل.(سایت حوزه)

در کتاب شریف مستدرک الوسایل حدیثی از علی علیه السلام هست که ایشان از رسول خدا (ص) نقل می کند که ایشان فرمود: مادامی که امت من به پنج ویژگی پایبند باشند دائما در خیر و برکت به سر می برند اما اگر از هر کدام از آنها فاصله گرفتند به قحطی و خشکسالی دچار خواهند شد. این پنج ویژگی عبارتند از : 1- مهرورزی بین یکدیگر2- امانتداری 3- دوری از حرام4- میهمان داری 5- به پا داشتن نماز.

آیا عباراتی صریح تر از این نیاز هست تا ما این واقعیت را بپذیریم که پیوند میان گناهان ما با بحرانی نظیر خشک شدن دریاچه ارومیه قابل انکار نیست؟! قطعاً هر انسان منصفی این را تایید می کند که همینطور است.

از مکافات عمل غافل مشو- گندم از گندم بروید جو ز جو

آیا جا ندارد دست اندرکاران عرصه مدیریت بحران ارومیه خصوصاً در بخش فرهنگی و اجتماعی مجدانه و معتقدانه معارفی از این دست را مورد توجه ویژه قرار داده و جزو برنامه حل بحران دریاچه قرار دهند؟

قطعا می توان با کاری عالمانه کیفیت و چند و چون آن را احصا و عملیاتی نمود.

راهکارها

آنچه در این بخش از آموزه های دینی استنباط می گردد و به دست می آید روش هایی کاملاً ساده ، بی هزینه و عمومی و اجتماع محور است که هم مجرب بوده و هم قابل اعتنا و اطمینان است. شائبه های احتمالی مطروحه در این بخش عموما از جانب کسانی است که اساساً اختلاف مبنایی با ایدئولوژی اسلامی داشته و کارکرد دین در عرصه های گونه گون زندگی را بر نمی تابند و ان قلت های بنی اسرائیلی را بیان می دارند. بلی، کاربردی ندانستن این راهکارها برای کسانی که تفکر ماتریالیستی مادیگرایانه داشته و از خرمن معارف الهی بهره ای نگرفته و طعم آن را نچشیده اند تقریباً محال می نماید.

لکن بهره مندان از معارف الهیه به تجربه و کرات نتایج این راهکارها را به عینه لمس و حس کرده و مشاهده کرده اند.

1-      استفعار؛ می دانیم که همه چیز در عالم تحت اختیار خالق هستی است و اوست که باران را از آسمان فرو می فرستد. و هو الذی ارسل الریاح بشرا بین یدی الرحمه و انزلنا من السماء ماء طهورا(فرقان/48). خداوند در سوره نوح آیه 10 و 11 می فرماید: فقلت استغفروا ربکم انه کان غفارا یرسل السماء علیکم مدرارا. استغفار کنید از پروردگارتان که او همواره بسیار آمرزنده است. تا بر شما از آسمان بارانی پی در پی و با برکت فرستد».

چرا فراخوان عمومی برای استغفار و توبه عمومی برگزار نمی کنیم؟ آیا نمی توان از نفوذ اعاظم معنوی شهرها و روستاها در این امر بهره جست؟ آیا نمی توان کمپین استغفار و یک قرار معنوی در این باب بر پا نمود؟

2-      تقوا و دوری از گناه؛ بیان قرآن این است که تقوای الهی و دوری از گناه مایه نزول برکات آسمانی و زمینی است. چنانکه در سوره اعراف آیه 96 می فرماید: و اگر اهل شهرها و آبادیها ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند برکات آسمان و زمین را بر آنها می گشودیم». چرا به مردم نگوییم که مراقب رفتارهایشان باشند؟ چرا باور نکنیم که دروغ ها و رباها و رشوه ها و کم فروشی ها و اختلاسها و احتکارها و حق کشی ها و کینه ها و بی حجابی ها و پرده دریها و همه و همه معاصی در خلاف مسیر حرکت طبیعی عالم هستی بوده و در روند حرکت صحیح عالم با تزریق نیروهای منفی اثرات ناگواری مانند خشکسالی ها و قحطی ها و خشکی دریاچه ها و رودخانه ها را بر جای خواهد گذاشت؟

3-      نماز باران(استسقاء)؛ سنت بسیار شایسته و فراموش شده ای که سیره اهل بیت علیهم السلام بوده و علمای بزرگ در طول گذشته بدان عمل می کرده اند. نمازی که می شود خواند و نتیجه ای که می شود گرفت لکن حیف و افسوس که اما و اگر ها و مصلحت اندیشی های ناصواب منجر به فراموشی سپردن این سنت نیک شده است.

نمونه های مستند و زیادی در باب این نماز می شود ذکر کرد. نمونه نه چندان دور آن نماز بارانی که آیت الله مکارم شیرازی آن را اقامه کردند و نگارنده خود شاهد آن بودم که پس از آن برف خوبی در قم باریدن گرفت.(سایت آیت الله مکارم) در سالیانی کمی دورتر(47 سال قبل) از آن، نماز باران آیت الله العظمی خوانساری نقل شده است که در قم اقامه شده و در میانه نماز باران شدیدی باریدن گرفت و خشکسالی به کلی مرتفع گشت.(مجله حوزه/شماره12/ص28).

نتیجه گیری

از مجموع آنچه بیان شد به دست می آید که میان گناهان ما انسانها و حوادثی از نوع خشکی رودخانه ها و دریاچه ها و دیگر حوادث ارتباط وجود دارد هر چند با توان علمی امروز بشر کیفیت آن کشف نگردیده است هر چند این امر مانع و رادع اصل موضوع این ارتباط نیست. آموزه های دینی با راهکارهای کاملا عملیاتی خود از جمله استغفار و تقوای الهی و توبه عمومی می توانند بخشی از راه حل مشکل بحران خشک شدن دریاچه ارومیه باشند. راه حلی که خود در عین حال می تواند پیشگیری و درمان توامان باشد. به فضل الهی .  

جدیدترین اثر مکتوب حجت الاسلام زینالپور فتاحی منتشر شد.

جدیدترین آثار مکتوب حجت الاسلام زینالپور فتاحی

کتاب جدبد حجت الاسلام زینالپور فتاحی با نام رسم الحیات منتشر شد.